सिर्जना-सुनगाभा

स्रोत: नागरिक दैनिक

जीवनलाई चेप्टो होइन आयामिक रूपमा बुझ्नुपर्छ भन्दै आयामेली अभियानबाट नेपाली साहित्यको दिशा परिवर्तन गरिदिने एक लेखक इन्द्रबहादुर राई राजनीतिको चेप्टोपनले ग्रसित काठमाडौंमा भेटिए। सांग्रिला बुक्सले निकालेको आफ्नो कथासंग्रहको प्रवर्द्धन गर्न र एक साहित्यिक सम्मान थाप्न दार्जिलिङदेखि आएका इन्द्रबहादुर ८० वर्षको उमेरमा पनि स्पष्ट वक्ता देखिए। आयामेली साहित्यकै अर्का अभियन्ता वैरागी काइँलाको निवासमा नागरिकका दीपेन्द्र लामाका जिज्ञासाहरू मेटाउँदै उनी सिधै छाप्न मिल्ने वाक्यमा बोल्दैगए, ठाउँठाउँमा अल्पविराम र पूर्णविराम समेत सम्झाउँदै।

दार्जिलिङभित्रै तपाई बसाइँ सर्न बाध्य हुनुभएको थियो नि, किन?
मेरो बुबाले १९५० मा तुङसुङ बस्तीमा एउटा घर बनाउनुभयो, जहाँ मैले बस्न पाएँ। तर, सन् १९७० को दशकमा सुभाष घिसिङको आन्दोलनले हामी कतिपयलाई शत्रु देख्यो। हामी भाषाको नाम नेपाली हो, घिसिङले भनेको जस्तो ‘गोर्खा’ होइन भन्थ्यौं। त्यही निहुँमा घिसिङको पार्टी गोर्खा राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चाले मेरो घरमा एकपटक बम हान्यो भने अर्कोपटक आगो लगाउने प्रयास गर्‍यो। त्यसपछि मैले सन् १९७५ तिर तुङसुङ छाडी बजारबीचको लोचनगर क्षेत्रमा घर बनाएर बस्नुपर्‍यो। तर, तुङसुङको घर अझै छ, भाइहरू बस्छन्। त्यहाँ ठूलो जमिन छ, पाँच एकड जति। त्यसमै छ मेरो भाग।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नयाँ पत्रिका

-यमबहादुर दुरा

विकास । सबैले रुचाएको शब्द । विकास, विकास र फेरि पनि विकास । सबै जनाको चाहना यही छ । आधुनिकताको दृष्टिले विकास जति प्रिय छ, रैथाने जीवनशैलीका दृष्टिले उति नै अप्रिय र भक्षक पनि छ । विकासले आधुनिक जीवनशैलीका धेरै पाटाहरुलाई हराभरा बनायो होला तर यसबाट रैथाने जीवनपद्धतिका धेरै आयामहरु उजाडिन पुगेका  पनि छन् । विकासलाई भित्र्याउँदा तिर्नुपरेको अनुभूतिगत मूल्य चर्को छ ।

यसको ज्वलन्त दृष्टान्तका रुपमा हरपल उजाडिंदै गरेको गाउँठाउँका चौतारीहरुलाई लिन सकिन्छ । डाँडाकाँडाहरुमा मोटर गुड्न थालेपछि उकाली ओरालीका चौतारीहरु बिरानो बन्दै गएका छन् । यस संगसंगै चौतारी र यसले निर्माण गरेको बृहत सामाजिक र साँस्कृतिक परिवेशसंग गाँसिएका जीवन भोगाइका अनुभूतिहरु विस्मृत बन्दै गएका छन् । बचेखुचेका जिउँदा अनुभूतिहरु पनि घाइते बन्दैछन् र रनाहामा छट्पटिंदैछन् ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नागरिक दैनिक

-तीर्थबहादुर श्रेष्ठ

आफ्नै दुई आँखाले पृथ्वीलाई भकुण्डोजस्तै गोलो देख्ने पहिलो व्यक्ति सोभियत रुसका युरी गागारिन थिए। त्यो मात्र ५० वर्ष पहिलेको कुरा हो अप्रिल १२, १९६१ (२०१७ चैत्र ३०)। त्यसभन्दा पहिले मानिसको आफ्नै चर्मचक्षुले भकुण्डो स्वरुपा पृथ्वीलाई देखेको थिएन। जल, स्थल, आकाशको यात्रा गरे पनि अन्तरिक्षमा पुगेर पृथ्वीको सम्पूर्ण स्वरुप देखेका थिएनन्। सिंगो पृथ्वी, सँग्लो पृथ्वी र यसको सौन्दर्यसँग मोहित हुने पहिलो अवसर उनले पाए। युरी गागारिनभन्दा ४ सय ६१ वर्षपहिले जन्मेका कपरनिकसले भने आफ्नो दिव्यदृष्टि लगाएर पृथ्वीलाई गोलो देखे, गोलो भने। यो धर्ती चेप्टो होइन गोलो छ, सूर्यले पृथ्वीलाई होइन पृथ्वीले सूर्यलाई घुम्छ भन्दाभन्दै जीवन त्यागे। विश्वास थिएन मानिसलाई, यो पृथ्वी गोलो छ। यो आफैँ घुम्छ र यसले सूर्यको परिक्रमा गर्छ। यसको भूमण्डल वरिपरि वायुमण्डल छ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: गोरखापत्र

– किशोर पहाडी

‘सिजो’ कोरियाली काव्य लेखनको एउटा शैली हो । कविताको जापानी शैली ‘हाइकु’ भएझैं कोरियामा धेरै वर्षअघिदेखि ‘सिजो’ लेखिँदै आएको रहेछ । धेरै वर्षको अर्थ करिब करिब ७०० वर्षअघिदेखि ।

‘सिजो’ विशेषतः तीन हरफमा रचना हुन्छ । यसका ६ वटा वाक्यपद्धति हुने गर्दछन् । हरेक शब्द २ देखि ७ अक्षरका हुने गर्दछन् । यसलाई सरल रूपमा भन्ने हो भने ‘सिजो’ तीन हरफ तथा १४ देखि १६ अक्षरमा लेखिन्छ । यसमा जम्माजम्मी ४४ देखि ४६ अक्षर हुने गर्दछन् ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-देवेन्द्र भट्टराई

जंगबहादुर राणाका खलक भएर पनि राणाशाहीभित्रका कथाव्यथा लेखनमा उतारेर भिन्न विद्रोही छवि बनाएका डायमनशमशेर राणाको ९४ वर्षको उमेरमा शुक्रबार अपराह्न निधन भएको छ ।

दुई सातादेखि नर्भिक अस्पतालमा उपचारमा रहेका डाइमनका दुवै मृगौलाले काम गर्न सकेका थिएनन् भने रगतमा हेमोग्लोबिन सिद्धिएको थियो । ‘तीन महिनादेखि शारीरिक रूपमा शिथिल हुनुभएको थियो, आफन्तलाई चिन्न समेत गाह्रो थियो,’ डायमनको कुपन्डोलस्थित निवासका आफन्त डा. केदार कर्माचार्यले भने । कर्माचार्यका अनुसार डायमनको शव शनिबार दिउँसो १२ बजेसम्म प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा अन्तिम श्रद्धाञ्जलिका लागि राखिने छ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-झमक घिमिरे

जीवनको कुरा गर्दा अधिकांश मान्छेहरू आफ्ना जीवनको बारेमा बोल्न चाहँदैनन् । किनभने उनीहरूमा आफूले बाँचेको जीवन प्रति सन्तुष्ट छैन, उत्साह र उमंग छैन । यो पंक्तिकारको पनि मनमा कहिलेकाहीँ प्रश्न उठ्छ- ‘आखिर जीवनको जिजीविषा जसरी भए पनि पृथ्वीमा सास फेर्नुमात्र हो त ? त्यो काम त पशुले पनि गरिरहेकै छ नि ।’ हो, बाँच्नुमात्र ठूलो कुरा होइन, बाँच्नकै लागि जसले पनि जीवन बाँचिरहेकै हुन्छ । जीवनको सुन्दर दर्शन कुनै दार्शनिक कुनै विद्वान मान्छेले भन्दा एउटा हकरले पनि कम सुन्दरसँग दिँदैन । त्यसो भए दार्शनिक र विद्वानका सोच, चिन्तन, बुझाई सबै गलत ? त्यो पनि होइन, सबै आ-आफ्ना स्थानमा ठीक छन्, लायक छन् । दक्ष र कुशल पनि होलान् । तर यहाँ सबैलाई आफूले बाँचेको जीवनप्रति असन्तुष्टि, नैराश्यता र कुण्ठा छ । यो हुनु भनेको जीवनको लागिमात्र होइन, मानव सभ्यताकै लागि अहितकर कुरो हो । मैले सुनेकी थिएँ- जापानीहरू धेरै आत्महत्या गर्छन् वा जापानमा धेरै आत्महत्या हुन्छ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नयाँ पत्रिका

-डा.तारालाल श्रेष्ठ

आदर्श अभिव्यक्तिमा झन्डै सत्प्रतिशत यी कविहरूले सहरलाई निकै निन्दा गरेका छन् भने गाउँको खुला कण्ठले तारिफ गरेका छन् । त्यसो भए मोफसलका वकालत गर्दै आएका कवि/लेखकसमेत किन केन्द्रमै कोचिन आएका छन्, बुझिसक्नु छैन ।

अमेरिकामा सात वर्ष बसेर, विद्यावारिधि सकेर, नेपाल फर्किएका एक प्राध्यापकले एमफिल अंग्रेजीको एक गेस्ट लेक्चर्सका क्रममा भने, ‘अमेरिकाबारे नेपालमा बसेर जे सोच्ने गरिन्छ, त्यस्तो छैन, अमेरिका । अमेरिकाभित्रबाट अमेरिकालाई हेर्दा अमेरिका अर्कै देखिन्छ । त्यहाँ पनि जीवन कष्टकर छ । त्यसैले, म स्वदेश फर्कें ।’

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नयाँ पत्रिका

-संगीतश्रोता

संगीतकार अम्बर गुरुङले पाँच दशक अघि कोलकातामा पहिलोपटक रेकर्ड गरेका थिए- नौ लाख तारा उदाए । एक हप्तामै पाँच सय प्रति बिक्री भएको यो गीत भारत विरोधी भन्दै अलइन्डिया रेडियोमा प्रतिबन्धित भएको थियो । गुरुङको संस्मरणः

हामी स-साना हुँदा दार्जिलिङमा ड्राइभर, कर्मचारी, कामदार सबै गीत गाउँथे　। तर, त्यहाँ क्लासिकल संगीत सिकाउने कुनै पाठशाला थिएन, गुरुहरू थिएनन्　। अग्रजहरू मेरो स्वर सुनेर ‘तिमी सिस्टममा संगीत सिक　। हामीजस्तो राम्रो र मीठो गाउने, तर कुन ताल वा सुर हो भन्ने थाहै नपाउने हुनु भएन　।’ त्यो कुराले मलाई खुबै छोयो　।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-श्यामदास वैष्णव

मुनामदन छापिएको चार-पाँच वर्ष भएको थियो होला, मैले लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाजीलाई पहिलोपल्ट भेट्दा । उहाँ तीस वर्षको हुनुहुन्थ्यो, म भने १४-१५ वर्षको थिएँ । डिल्लीबजार नाटकमण्डलीले उहाँलाई नाटक लेख्न भनेको रहेछ । उहाँले भरत मिलन नाटकको एक अध्याय लेखेर दिनु पनि भएको रहेछ । त्यसलाई सफासँग सारेर म अरू अध्यायका लागि ताकेता गर्न धोबीधारा गएको थिएँ । नाटक सञ्चालकले देवकोटाजी नरम मान्छे छन् भनेका थिए । म पुग्दा उहाँ विद्यार्थीहरूलाई पढाइरहनुभएको थियो । उहाँले पढाउनसकेपछि आफूले सारेको उहाँको नाटक देखाएँ । यसो हेर्नुभयो, अक्षर त साह्रैै राम्रो रहेछ । यस्तो अक्षर लेख्ने मान्छे म खोजिरहेको थिएँ, भन्नुभयो । अनि के खोज्छस् कानो आँखो भनेजस्तो भयो मलाई । म सारिहाल्छु नि भनेँ । मेरो अक्षरको नाताले उहाँसँग घनिष्टता भयो । अक्षरको पनि विशेषता हुँदोरहेछ । त्यसैले उहाँको संगतमा पर्न पाएँ । (more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-पद्मप्रसाद देवकोटा

महाकविको जीवनकालमा आफू आठ वर्ष जतिको मात्र हुनाले कवि भन्या के हो बुझ्ने उमेर भएको थिएन । दिनहुँ पद्मोदय स्कुलको सरस्वती प्रार्थनामा उहाँले रचेको “सरस्वतीका कुमार हामी सरस्वतीको पुकार गर्छौं” भन्ने रचना भट्याउँथे । तर त्यसका रचनाकार उहाँ नै हो भन्ने हेक्का त्यति बेला रहेन, गर्व महसुस हुने कुरै भएन ।

२०११ सालमा कोपिला नामक बालपत्रिकामा फूल भन्ने कविता मेरो नाममा छापिएको छ । माथिल्लो तलामा बुवा घोप्टो परेर केही लेखिरहनुभाथ्यो । तलको बगैंचा हेर्दै झ्यालको डन्डी समाएर म आफ्नै सुरमा केही गुगुनाउँदैरहेछु । बुवाले त्यही टिपेर कविता बनाइदिनुभएछ ।

(more…)

Read Full Post »