सिर्जना-सुनगाभा

स्रोत: गोरखापत्र

– बोधनाथ पौडेल

विजयादशमीपछिको अर्का ठूलो चाड तिहार पनि नजिकै आइपुगेको छ । यमपञ्चकलाई प्रचलित नेपालीमा तिहार र काठमाडौंको परम्परागत नेवारी भाषामा स्वांतिचह्रे पनि भनिएको पाइन्छ । तिहारसँग सम्बन्धित विभिन्न कथनहरूमध्ये एउटाको सम्बन्ध यमराजसँग रहेको र कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कात्तिक शुक्ल द्वितीयासम्म लगभग पाँच दिन मनाइने चलन भएकाले हामी यस चाडलाई यमपञ्चक पनि भन्दछौं । यमपञ्चकमा त्रयोदशीदेखि क्रमशः काग, कुकुर, गाई र लक्ष्मी, गोरु र बलि एवं गोवर्द्धन र अन्तमा यम र उनकी दिदी यमुनाको सम्झनामा दिदी बहिनीले दाजु भाइको पूजा गरेर यो पर्व समाप्त हुन्छ । पञ्चकको सुरूदेखि नै बहिनीले आˆना दाजुलाई घरमा निम्त्याउँछन् र मीठा खानेकुरा, मन परेको सामान दिई देवताको रूपमा पूजा गर्ने गर्दछन्।

  (more…)

Read Full Post »

स्रोत: गोरखापत्र

-डा.रमेश मिश्र

कार्तिक कृष्णपक्ष त्रयोदशीका दिन आयुर्वेदका प्रवर्तक भगवान् धन्वन्तरिको जयन्ती । आजकेा दिन आयुर्वेदका चिकित्सक, कविराज, वैद्य तथा आयुर्वेद सम्बन्धित अन्य सङ्घसंस्था, अस्पताल, चिकित्सालयमा भगवान् धन्वन्तरिको पूजा गरिन्छ र आफ्नो र आफ्ना सबै रोगी र सम्पूर्ण देशवासीको दिर्घायु सुस्वास्थ्यको कामना गरिन्छ । धन्वन्तरि जयन्तीलाई राष्ट्रिय आरोग्य दिवसका रूपमा मनाइन्छ । वास्तवमा विश्वमा नै यही दिनलाई आरोग्य दिवस मान्नुपर्छ, किनकि प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा अधिकांश देशमा यस दिनलाई धनतेरसका रूपमा मनाइन्छ जुन धन्वन्तरि तेरसको अपभ्रंश शब्द हो । यस दिन घर घरमा सरसफाइ गरी नयाँ भाँडा किन्ने प्रचलन छ । धन्वन्तरि अर्थात् आयुर्वेदका देवताको उत्पत्तिका बारेमा विभिन्न मत छन् । आयुर्वेदका प्रथम प्रचारक आदिदेव भगवान् धन्वन्तरि निर्विवाद रूपले यसको प्रवर्तकका रूपमा प्रतिष्ठित छन् । ऐतिहासिक तथ्यमा दृष्टि दिँदा तथा धन्वन्तरि विषयका प्राप्त जानकारीका अनुसार धन्वन्तरि नामको सर्व प्रथम उल्लेख वैदिक कालमा समुद्र मन्थनको बेला अमृत कलश धारण गरेको देवताका रूपमा प्राप्त हुन्छ । हातमा अमृत कलश धारण गरेको कारण उनलाई पीयूषपाणि धन्वन्तरि पनि भनिन्छ । यसका अतिरिक्त प्राचीन ग्रन्थबाट प्राप्त विवरणका अनुसार प्राचीनकालमा काशीका राजाहरूको वंश परम्परामा राजा दीर्घतपा अथवा राजा धन्वको पुत्रको रूपमा पनि धन्वन्तरि सिद्ध हुन्छ ।

  (more…)

Read Full Post »