सिर्जना-सुनगाभा

स्रोत: नागरिक दैनिक

-लक्ष्मण वियोगी

धुरुधुरु नरोऊ आमा
तिम्रो आँसु पुछेर छाडौंला…

चालिसको दशकमा जनकविकेशरी धर्मराज थापाले गाएको यो गीत निकै रुचाइएको हो। त्यसताका यो गीत नगुन्गुनाउने सायदै कोही थिए। खण्डित, विभाजित एवं दुखेको देशमा एकताको मलम लगाउनुपर्छ भन्ने गायक तथा कवि थापाको उद्घोष थियो त्यो।

तर आज देश जोडिने उपक्रममा बाँडिएको छ। जोडिनुपर्ने मत र सिद्धान्तको दुरी टाढिँदैछ। मुलुक आफ्नै अस्तित्वको मलामी बनेर क्षितिजमा बिलाउँदै गएको आभाष हुन थालेको छ। यस्तो अवस्थामा आमाको आँसु पुछेरै छाड्ने कसम खाएका उनै कवि तथा गायक थापाको पार्थिव शरीरले यो संसारबाट बिदा लिएको छ। पोखराको बाटुलेचौरमा विसं १९८१ साउने संक्रान्तिका दिन खुलेका थापाका आँखा असोज २८ गते मंगलबार बिहान पाँच बजे ९० वर्षको उमेरमा सदाका लागि बन्द भए।

(more…)

Read Full Post »

कवि माधवप्रसाद घिमिरेसँग गरिएको कुराकानी

स्रोत: ई-कान्तिपुर

-पारस नेपाल

आजकल दिनचर्या कस्तो छ ?

पहिले बाहिर पनि जान्थें । अहिले चाहिँ मैले बाहिर जान रोकें । अब उमेर पनि अड्को भयो । बिहान छ बजेतिर उठ्छु । बेलुका साढे दस-एघारमा सुत्छु । दिउँसो भेटघाटको काम चल्छ । लेखन पनि चल्छ । तर रुटिनअनुसारको काम मबाट हुन छोड्या छ । रुटिनअनुसार म चल्दिनँ, मेरोअनुसार रुटिन चल्छ (लामो हाँसो) । त्यति स्वतन्त्र भइएछ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: ई-कान्तिपुर

-झमक घिमिरे

यतिबेला मलाई प्रजातन्त्र स्वतन्त्रताको कुरो गर्दा हिमालसँग सोध्न मन लाग्छ- तँ कहिले कुण्ठित थिइस् ?’ पहाडसँग सोध्न मन लाग्छ- तँ कहिले बन्धनभित्र थिइस् ?’ अनि तराई मधेससँग सोध्न मन लाग्छ- तँ पनि कुन सीमाभित्र बाँधिएको थिइस् । कुनै बन्धन र सीमाभित्र छैनन्, कुनै कुण्ठाभित्र पनि छैनन् । तर बन्धन केको ? कुण्ठा केको ? सीमा केको ? र विवाद केको ? उही मान्छेको ? त्यसो भए सबै कुराको जड मान्छे हो । यो समयमा पनि हिमालको भारी बोकेर पेट पाल्ने लाक्पाले प्रजातन्त्रको अनुभूति गर्नपर्‍यो । उसको जीवनशैलीमा के परिवर्तन ैल्यायो ? पहाडको दिनभरि मजदुरी गरेर आफ्ना बचेरा पाल्ने भुन्टे दाइको दिनचर्यामा के फरकपना देखियो ? अनि तराई, मधेसको दिनरात नभनी पसिना बगाएर खाने रामझिगान पासवानको जिन्दगीमा के उपलब्धि भयो ? तलका मान्छेहरूका लागि हिजो पनि उस्तै थियो, आज पनि उस्तै छ । सायद भोलि पनि उस्तै हुनेछ । यहाँ काम गरेर बाँच्ने मान्छेहरूको श्रमसँग सरोकार होइन, तर प्रजातन्त्र र स्वतन्त्रताले उनीहरूको जिन्दगीलाई के कतिको सकारात्मक प्रभाव पार्‍यो भन्ने सवाल उठाउन खोजिएको हो ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-साधना प्रतीक्षा

हरेक वर्ष पुस शुक्लपूणिर्मा देखि माघ शुक्लपूणिर्मा सम्म हिन्दु नारीहरूले अत्यन्त श्रद्धासाथ श्री स्वस्थानीको व्रत गर्ने परम्पराअनुरूप यस वर्ष पनि व्रत गरिरहेका छन् । विगतका तुलनामा हाल व्रतालुको संख्या बढ्दो र व्रत गर्ने तरिका पनि औपचारिक बन्दै गएको देखिन्छ । शाली नदीमा स्नान गर्ने मात्र नभएर त्यहीँ बसेर महिनादिनभरि विधिपूर्वक व्रतको अनुष्ठान गर्ने महिलाहरूको संख्या उल्लेख्य रहेको छ । कति महान् छन्, हिन्दु नारीहरू ! पुस-माघको जाडोमा घरमा आगो तापेर वा वातानुकूलित कोठामा आनन्दसँग नबसेर नदी तटका धर्मशालामा बसेर महिना दिन लामो व्रत गर्छन्, आफ्नो परिवारको मंगल कामना गर्दै । तर विडम्बना ! नारीरूले गर्ने नारीरूपी स्वस्थानी देवीको व्रतकथामा उल्लिखित व्रतविधि अनुसार व्रत पूरा गरेपछि प्रसाद झिक्ने प्रसंगमा एक सय आठ विविध प्रसाद सामग्रीमध्ये आठ-आठ छुट्याएर ‘…पतिलाई दिनु, पति नभए छोरालाई दिनु, छोरो नभए मीत छोरालाई दिनु, मीत छोरो पनि नभए मेरो फलानो कामना सिद्ध होस् भनी गंगामा बगाउनु’ भनेर लेखिएको छ । कति ठूलो विभेद गरिएको छ यहाँ छोरीमाथि । त्यो प्रसाद पति नभए मीत छोराको सट्टा आफ्नै छोरीलाई दिनु भनिएको छैन ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: अनलाईन खबर

-कृष्ण अविरल

यतिखेर तपाईं सायद तिहार बिदाका कारण फुर्सदमा हुनुहुन्छ । तास वा कौडा खेलेर मनोरन्जन लिने बानी छैन । पिउने बानी हुनेहरुले पनि बढी पिउँदा हुने हानीका बारेमा थाहा पाइसक्नु भएको छ । तिहारका शुभकामना विज्ञापन मात्रै प्रशारण गर्ने टिभी पनि कति हेर्नु ! सबै आ-आफ्नै धुनमा छन्, घुम्न पनि कहाँ जानु ?

यस्तो बेला पुस्तक पढ्ने उपयुक्त अवसर हुन सक्छ । आफ्नो रुचि अनुसार सही पुस्तकको छनोट गर्न सक्नुभयो भने तपाईंलाई ज्ञान त प्राप्त हुन्छ नै भरपूर मनोरञ्जन पनि हुनेछ । भनाई पनि छ, एउटा राम्रो पुस्तक पढ्नु भनेको एउटा असल मान्छेसँग संगत गरेर उसका जीवनभरिका अनुभव थाहा पाउनु बराबर हो ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: ई-कान्तिपुर

-डा. खगेन्द्रप्रसाद लुइटेल

अन्तर्राष्ट्रियकरण भइसकेको र लगभग मानक रूप धारण गरिसकेको अवस्थामा नेपाली भाषामाथि चलखेल सुरु गरिएको छ र यसले विशेषतः शिक्षक-विद्यार्थीलाई अन्योलग्रस्त तुल्याएको छ । पठनपाठनमा भइरहेको एकरूपता पनि भङ्ग भएको छ । नेपाली भाषा नेपाली जातिको अस्तित्वसँग गाँसिएको हुँदा व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा निकै माथि उठेर यसको विकासतर्फ अग्रसर हुनु आवश्यक छ ।

यसबेला भाषासम्बन्धी दुई खाले दृष्टिकोण बढी चर्चामा छन् । तिनमा एउटा पश्चगमनतर्फ उन्मुख छ भने अर्को अग्रगमनका नाममा अराजकता निम्त्याउनेतर्फ उन्मुख छ । यी दुवै अतिवादी दृष्टिकोण भएकाले यिनले अन्ततः भाषालाई खति नै पुर्‍याउँछन् । नेपाली भाषामा अहिले उठाइएको मुख्य समस्या वर्णविन्याससँग सम्बद्घ छ । वर्णविन्यास भनेको वर्णहरूको व्यवस्थित विन्यास वा वर्णहरूको ठीक रखाइ वा नियमबमोजिमको लेखन हो । ठीक ढङ्गले वर्णविन्यासको प्रयोग नगरिएमा अर्थको अनर्थ हुने हुँदा लेखाइमा वर्णविन्यास मिलाउनु आवश्यक हुन्छ । नेपाली भाषाको विशेषता नै वर्णविन्यासमा केन्दि्रत छ । ह्रस्व, दीर्घ, श, ष, स, चन्द्रबिन्दु, सिरबिन्दु, पदयोग, पदवियोग आदिलाई नेपाली वर्णविन्यासअन्तर्गत समेटिन्छ । नेपाली वर्णविन्याससम्बन्धी प्रयोगबाटै स्थापित विभिन्न नियमहरू छन् र धेरजसोले मानक रूपधारण गरिसकेको स्थिति छ भने कतिपय नियम विज्ञहरूको बौद्धिक बहसबाट संशोधन, परिमार्जन गर्न सकिन्छ र बेलाबखत भइरहेका पनि छन् । भाषा परिवर्तनशील भएकाले यससम्बन्धी नियम पनि समय, परिस्थिति, प्रयोग र आवश्यकताअनुरूप बेलाबेला परिवर्तन भइरहन्छन् । यो भाषाको नैसर्गिक गुण हो तर परिवर्तनका नाममा स्थापित मूल्यमान्यतालाई पूरै भत्काउने काम उपयुक्त हुँदैन । यतिखेर कतिपय गतिविधि त्यस्तै देखिन थालेका छन् ।

  (more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

–प्रा. कुमारबहादुर जोशी

नेपाली साहित्याकाशका तीन तारा (-लेखनाथ, सम र देवकोटा) मध्येका एक नाट्यसम्राट् बालकृष्ण समले भन्नुभएको छ:

भाषा हो सभ्यता हाम्रो सारा उदय, उन्नति

जीत, वैभव भाषामै बाँच्तछन् पछिसम्म यी ।

‘शब्द’ नामको ज्योति अर्थात् भाषा-भास्कर नहुने हो भने यो सारा संसार प्रगाढ अन्धकारमा विलीन बन्ने थियो भन्ने उक्ति संस्कृतमा पनि पाइन्छ:

इदमन्धतमः कृत्स्नं जायेत भुवनत्रयम्

यति शब्दाऽवयं ज्योतिरासंसारं न दीप्यते ।

हुन पनि हेर्ने आँखा छन्, दृश्य पदार्थ वा प्राणीहरू पनि आँखा सामु नै छन् अनि उज्यालो अर्थात् सूर्य वा बत्तीको प्रकाश पनि प्राप्त नै छ भने पनि यदि ती दृश्य पदार्थ वा प्राणीलाई अथवा तिनका रूपाकृति वा गतिविधि आदिलाई बुझाउने शब्द वा भाषा हामीसँग छैन भने ती सबै गाढा अन्धकारमा विलीन भएसरह नै हुन्छन् । यस्ता उक्ति-उदाहरणबाट हामी भाषाको अपरिमित महिमाको आकलन सहजै गर्न सक्तछौं ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नागरिक दैनिक

-दयानन्द बज्राचार्य

ईश्वरको अस्तित्वमा विश्वास गर्नु युक्तिहीन, अतार्किक वा अवैज्ञानिक हो? हुनत, अहिलेका धेरैजसा प्रसिद्ध वैज्ञानिक निरीश्वरवादका समर्थक छन् तर विगतमा, र आज पनि, धेरै वैज्ञानिक ईश्वरको अस्तित्वमा विश्वास गर्छन् ।

निकोलस कोपर्निकस (१४७३-१५४३) पोल्यान्डका खगोलशास्त्री थिए। उनले पहिलोपल्ट ग्रहहरू सूर्यको वरिपरि घुम्छन् भन्ने गणितमा आधारित सिद्धान्त प्रस्तुत गरेका थिए। उनी सन् १४९७ मा क्याथलिक चर्चको पादरी बनेका थिए। कोपर्निकसले आफ्नो नयाँ सिद्धान्त पहिलोपल्ट सन् १५३३ मा इसाई धर्मगुरु पोप क्लिमेन्ट सातौँको उपस्थितिमा पोपको निवास भाटिकनको उद्यानमा प्रस्तुत गरेका थिए। पोपले कोपर्निकसको सिद्धान्तलाई स्वीकृति प्रदान गरेका थिए। कोपर्निकसले आफ्नो प्रस्तुतिमा ईश्वरको बारम्बार उल्लेख गरेका थिए। उनी आफ्नो सिद्धान्त र बाइबलबीच कुनै असहमति नभएको बताउँथे।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: ई-कान्तिपुर

-खगेन्द्र संग्रौला

दुर्भाग्यवश, युवा वयमा कवि हुनलाई अलि दिन कनेर पनि म कवि हुन सकिन । भएको भए शोकको यो उत्ताल भावना म काइदाले कविताको भाकामा लेख्दो हुँ । त्यसको शीर्षक ‘बाबुरामको छवि अवसानमा शोकगीत’ हुन्थ्यो । र सायद मेरो मनमा उर्लिएको आक्रोशयुक्त शोकको तीव्रता कविताको संक्षिप्त, सूत्रबद्ध र सघन संरचनामा गजपले अभिव्यक्त हुन्थ्यो । तर के लाग्छ, आफूले जानेको जम्मा यही नाथे रूखो गद्य छ । त्यसैले गद्यमै सही, सक्कली बाबुराम हराएको सूचना जगत्छेउ सञ्चार गर्न उदास मुद्रामा म आफ्नो अभिन्न मित्र ल्यापटपसामु बसेको छु ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नागरिक दैनिक

-हरि अधिकारी

पश्चिमा जगतले अपनाएको पञ्चांग अनुसार भर्खरै बितेर गएको सन् २०११ नेपाली साहित्यका हकमा समग्रतामा हेर्दा सुखद रह्यो भन्न सकिन्छ। आसलाग्दा नवस्रष्टाको आगमन, विभिन्न प्रवर्द्धनात्मक कार्यक्रमको सफल आयोजन र पुस्तक बिक्रीमा लगातारको अभिवृद्धिका आलोकमा हेर्दा सन् ११ लाई उपलब्धिमूलक ठानिएको हो।

अधिकांश पाका र प्रतिष्ठित लेखकले भने यस वर्ष प्रकाशित आफ्ना कृतिबाट पाठकलाई निराश बनाएको देखियो। बासी विचार, अनाकर्षक शैली र थोत्रो संवेदनालाई जोडजाड गरेर तिनले रचना गरेको साहित्यले तिनीहरूभित्रको लेखक अधमरो भइसकेको तथ्यकै पुष्टि गरेझैं भएको छ। उपन्यासको उत्पादन गर्ने कारखानाझैं सक्रिय ध्रवचन्द्र गौतम, पूर्णकालीन लेखक भनिएका कृष्ण धरावासी, मञ्जुल, सरुभक्त जस्ता स्रष्टाले यस वर्ष आफ्ना प्रकाशित कृतिको बलमा खासै प्रभाव जमाउन सकेनन्। धेरै समयको अन्तरालमा दुइटा उपन्यास लिएर आएका किशोर नेपाल पनि रचना सामर्थ्य र पुस्तक बिक्री दुवै दृष्टिले आशातीत रूपमा सफल हुन सकेनन्। यस वर्ष कथालेखनमा राम्रो नाम कमाएका राजव पनि उपन्यासकारका रूपमा पूर्णतः फ्लप भए। स्वास्थ्यका कारण हुनुपर्छ, जगदीश घिमिरेले पनि यस वर्ष कुनै नयाँ सिर्जना गरेको देखिएन। उनी ‘अन्तर्मनको यात्रा’ ले दिएको सफलता र यसबाट प्राप्त ख्यातिकै प्रवर्द्धनमा अहिले पनि लागिरहेका छन्। स्थापित आख्यान लेखकमध्ये कृतिगत श्रेष्ठताका हिसाबले नारायण ढकाल मात्र पाठक र समालोचक दुवैको नजरमा टिक्न सकेको देखिन्छ।

(more…)

Read Full Post »