सिर्जना-सुनगाभा

स्रोत: कान्तिपुर

-बुद्धिनारायण श्रेष्ठ

नेपाल एकीकरण अभियन्ता पृथ्वीनारायण शाहले आफ्नो देशको सीमा पूर्वतर्फ बढाइसकेपछि पश्चिमतर्फको भू-भाग पनि समाहित गर्न पहिले आफू आएकै क्षेत्र नुवाकोट पुगेका थिए । उनी त्यहाँबिरामी परे । उनले आफ्नो अन्त्यकाल आएको सम्झेर आफ्नो मनमा लागेका कुराहरू र विचार आफ्ना भारदारलाई बताए । १७७९ पुस २७ मा जन्मेका पृथ्वीनारायणले १८३१ माघ १ गते देहावसान हुनु अगाडि बताएका कुरा उपदेशको नामले पुकारिन्छ, र त्यसलाई दिव्योपदेश भन्ने चलन पनि छ । उनका धेरै उपदेशहरू मध्ये घूस विषयमा निम्न विवरण रहेको पाइन्छ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: नागरिक दैनिक

-सुरेन्द्र पौडेल

तस्विर: कान्तिपुर।

‘प्रधानमन्त्रीज्यू, शासक वर्ग र सर्वसाधारणले विज्ञान–प्रविधिको महत्त्व नबुझेसम्म विकासले गति लिँदैन।’ प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारको बैठक कक्षको एक कुनाबाट आवाज आयो। तत्कालीन प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले आवाज आएतिर टाउको मोडे। पातलो ज्यानमा सेतो सर्ट र कोट, अनि सेतै चस्मा लगाएका अग्ला कदका एक व्यक्ति भन्दै थिए, ‘द्रुत गतिमा देशको विकास गर्ने हो भने सबभन्दा पहिला विज्ञान–प्रविधिसम्बन्धी ज्ञान शासक वर्ग र सर्वसाधारणसमक्ष पुर्‍याउनुपर्छ।’

‘देशको विकास कसरी गर्न सकिएला?’ प्रधानमन्त्रीको यस्तो जिज्ञासामा जवाफ दिन अघि सर्ने ती अग्ला कदका दुब्ला व्यक्ति थिए, प्राध्यापक दयानन्द बज्राचार्य। त्रिभुवन विश्वविद्यालयका अवकाशप्राप्त प्राध्यापक र नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रतिष्ठान (नास्ट) का पूर्वउपकुलपति।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-डा.उद्धव प्याकुरेल

हरेक वर्षझैं यसपाली पनि एसएलसीको नतिजासँगै नेपाली शिक्षा पद्धतिबारे बहस चर्किएको छ । दशककै कम प्रतिशत विद्यार्थी उद्यीर्ण हुनेगरी आएको यस वर्षको नतिजाले नेपालमा शिक्षा क्षेत्रमा काम गर्नेलाई झस्काउनु स्वाभाविक हो । त्यसमा पनि निजी रूपमा सञ्चालित विद्यालयले अनपेक्षित रूपमा पाएको सफलता अनि सरकारी विद्यालयको उत्तीर्ण प्रतिशतमा आएको गिरावटले यो बहसले नयाँ मोड लिन खोजेको छ ।

सरकारी लगानीको औचित्यलाई चुनौती दिन यस वर्ष सरकारी विद्यालयबाट एसएलसी उत्तीर्ण गरेकाहरूको संख्या र सरकारले ती विद्यालयमा गरेको लगानीलाई हिसाब गरेर एक विद्यार्थी बराबर ३५ लाख खर्च भएको आँकडा पनि प्रस्तुत गरिएको छ । यी यावत क्रियाकलापले कतिपय सामान्य मानिसमा आक्रोश र आवेश देखिन थालेको छ । यसैलाई मौका मानेर कतिपय शिक्षा क्षेत्रमै काम गर्ने अब सरकारले सामुदायिक विद्यालयमा लगानी गर्नुको औचित्य नभएको बताउन थालेका छन् भने निजी विद्यालय सञ्चालहक त्यसमा स्वरमा स्वर मिलाएर अब आफूहरूले सरकारी लगानीमा सेयर पाउनुपर्ने बताइरहेका छन् ।

  (more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-घिमिरे युवराज

संकटमा परेको पन्क्षी गिद्धको संरक्षणमा सिरहाका एकजना शिक्षक लागिपरेका रहेछन् । गिद्धको बासस्थान र आहारा संकटमा छ । त्यसका लागि उनले एउटा उपाय निकालेछन् । मरेका गाईगोरु बटुलेर गिद्धलाई खुवाउने । अभियानमा केही राजनीतिक कार्यकर्ताले रोक लगाए । ती कार्यकर्ताको राष्ट्रियतासँग जोडिएको तर्क बढो बलियो थियो- ‘अमेरिकाको राष्ट्रिय पन्क्षी गिद्ध हो । अमेरिकाको राष्ट्रिय पन्क्षी गिद्धलाई गाई खुवाउने ? यो राष्ट्रघाती काम हो ।’ सोचमग्न भएँ, हामी युवाको राजनीतिक चेतना कहाँ छ ? राजनीतिक प्रशिक्षण चलाउने हाम्रा नेताहरू आफ्ना कार्यकर्तालाई के सिकाउँछन् ? यस्ता धेरै राजनीतिक अन्धविश्वास र अज्ञानता जोडिएर हामी यो बेथिति भोग्दैछौं । रंगकर्म गर्ने म उकुस-मुकुस भएर यो लेख लेख्दैछु । गिद्ध, अमेरिका, गाई र राष्ट्रियताको ‘आइरनी’ नेपाली राजनीतिक चेतनाको मुटु हो भन्ने मलाई लाग्छ । धेरै हप्तादेखि यो ‘आइरनी’ सजिलो र अप्ठ्यारो अर्थमा म गम्दो छु ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-बुद्धिनारायण श्रेष्ठ

बुद्ध नेपालमा जन्मेका थिए । आजभन्दा २ हजार ५ सय ५७ वर्षअघि बुद्ध नेपालको लुम्बिनीमा जन्मेका हुन् । बुद्धको आमा मायादेवी तिलौराकोटबाट माइती देवदेह जाँदा लुम्बिनी पुगेको बेला प्रसव वेदनाले च्यापी बुद्धको जन्म त्यहीं भएको थियो । पौराणिक वृत्तान्तअनुसार बुद्ध जन्मने बित्तिकै उत्तरतर्फ सात पाइला हिंडेका थिए । उनलाई राजा शुद्धोदनको छोरा राजकुमारका हैंसियतमा ‘सिद्धार्थ’ अनिे भिक्षुका रूपमा ‘गौतम’ र ज्ञान प्राप्तकर्ताका हैसियतमा ‘बुद्ध’ भन्ने गरिन्छ । उनलाई शाक्य वंशका प्राज्ञ (सिद्ध) का कोटिमा ‘शाक्यमुनि’ भन्ने चलन पनि रहेको छ । ज्ञानोपार्जनका लागि २९ वर्षको उमेरमा बुद्धले तिलौराकोट दरबार छाडी भारतमा बुद्धत्व प्राप्तिपछि उपदेशकका रूपमा नेपाल फर्केका थिए । शान्ति, अहिंसा, परमोधर्म जस्ता उनको उपदेश विश्वभर प्रख्यात रहेको छ । उनको जन्म पूणिर्मा तिथिमा भएको थियो भने असी वर्षको उमेरमा पूणिर्मा तिथिकै दिन देहान्त भएको थियो । शाक्यमुनि सिद्धार्थ गौतम बुद्ध नेपालमा जन्मेका हुन् भन्ने अनेक प्रमाण छन् । त्यस्ता प्रमाणहरूमध्ये बुद्ध जन्मेको ३५० वर्षपछि भारतका सम्राट अशोकले बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीमा निर्माण गरेको साढे ६ मिटर अग्लो ‘अशोक स्तम्भ’मा लेखिएको ‘हितबुधे जाते सक्यमुनिति’ अर्थात ‘यहाँ बुद्ध शाक्यमुनिको जन्म भएको’ नै ज्वलन्त प्रमाणका रूपमा रहेको पाइन्छ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

-प्रा.डा.मनप्रसाद वाग्ले

एकाएक सञ्चारमाध्यममा खबर आयो, ‘प्रचण्डको स्वागतार्थ चितवनका सबै विद्यालय बन्द ।’ जुन देशमा शिक्षाको गुणस्तर लाजैमर्दो गरी खस्केको छ र त्यसको भागी एनकेन प्रकारेण शिक्षक नै बन्नुपरेको छ, त्यही देशमा शिक्षकले नै गरेछन्, यस्तो महान कार्य । यसका लागि अखिल नेपाल शिक्षक संगठन जुन शिक्षा ऐनभित्र पर्दैन- ले फुर्तीसाथ बन्द गर्नु जायज रहेको तर्क दिएछ । वास्तवमा शिक्षा ऐनले कुनै पनि वैचारिक संगठनलाई मान्यता दिएकै छैन । क्यावात्, देशका बुद्धिजीवी नामधारी यस्ता शिक्षक संगठनलाई । उसै त राजनीतिले खोक्रो पारेको हाम्रो देशको शिक्षा प्रणालीका कारण सरकारी विद्यालयको अस्तित्व नै संकटमा परेको छ, त्यसमाथि यस्ता गतिछाडा क्रियाकलापले शिक्षालाई कहिल्यै उँभो लाग्न नदिने प्रायः निश्चित छ । कसैले भनेछन्, प्रचण्ड चितवनमै पढेकोले उनी आउँदा विद्यालय बन्द गर्नु उचित छ रे, कसैले भनेछन्, यो एकदिनको पढाइ वर्षे विदामा मिलान गरौंला रे, कसैले भनेछन्, हामीले त विरोध गरेका हौं, तर सहकार्य टुट्ने डरले बन्द गरेको रे, अनि शिक्षा कार्यालयले चाहिं थाहै नभएको नाटक गरेछ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: कान्तिपुर

–प्रा.डा. मनप्रसाद वाग्ले

नेपालका निजी विद्यालयका सञ्चालकहरु आफूलाई सबैभन्दा जान्ने र सबैभन्दा चलाख सम्झन्छन् । उनीहरुको दम्भ यति माथि पुगेको छ कि नियम कानुन यिनका लागि केही होइनन् । उनीहरुले शिक्षा ऐन र नियमावली पनि आफ्नालागि छुट्टै हुनुपर्ने माग नगरेका होइनन् । त्यसैले त शिक्षा नियमअनुसार बढ्न चाहँदैनन् । शिक्षा नियमावलीको पालना गर्दा कार्यरत शिक्षकलाई सरकारी विद्यालय सरह तलब-भत्ता प्रदान गर्नुपर्छ । तर यस सम्वन्धमा न कार्यरत शिक्षकहरुले नियम उल्लंघन बारे कतै उजुरी गर्न सकेका छन्, नत यस्ता गतिविधि गर्ने विद्यालय नियमन शिक्षा मन्त्रालयले गर्नसकेको छ । मन्त्रालयको यस्तै कमजोरीका कारण निजी विद्यालयका मालिकको संगठनले बेला-बेलामा सरकारलाई तर्साउने मात्र होइन, थर्काउने काम समेत गरेको छ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: ई-कान्तिपुर

–डा. मनप्रसाद वाग्ले

सुधारको क्रम पाँच वर्षभित्र पूरा गर्ने हो भने प्रत्येक वर्ष भौतिक सुधारका लागि बजेटमा ५० अर्ब रूपैयाँ विनियोजन गर्नुपर्छ । विस्तार-विस्तार सरकारी विद्यालयमा विद्यार्थी संख्याको भार कम हुँदै छ । कतिपय जिल्लामा विद्यालय गाभ्ने क्रम सुरु भइसकेको छ । सहरी क्षेत्रमा सार्वजनिक विद्यालयभन्दा संस्थागत नाम पाएको व्यक्तिगत विद्यालयहरूको संख्या बढ्ने क्रममा छ र कतिपय ठाउँमा अभिभावकले सरकारी शिक्षालाई विश्वासै गर्न छोडिसकेका छन् । तैपनि शिक्षा मन्त्रालय दङ्ग छ, विदेशीको २२ प्रतिशत सहायताको हात थाप्न पाएकामा । यसलाई शिक्षा मन्त्रालयमाथि विदेशीको आशिर्वाद सिवाय केही भन्न सकिंदैन । विद्यालय क्षेत्र सुधार योजनामा रकम हालेका दातृ निकायले केही समय अघिमात्र सहायता नै रोक्ने चेतावनी नदिएका होइनन् । न ऐनको टुङ्गो, न पाठ्यक्रम, न पाठ्यपुस्तक, न भौतिक सुविधा, न शिक्षकको सुनिश्चितता, न शैक्षिक सामग्रीको उपलव्धता, तर पनि सरकारी शिक्षाले राष्ट्रिय बजेटको सामाजिक क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी रकम कुम्ल्याएको-कुम्ल्यायै छ । जसको पैसाबाट भए पनि शिक्षा मन्त्रालय र यस अन्तर्गतका मन्त्री र पदाधिकारीहरूबाट विदेश भ्रमण गर्ने क्रम बढेको छ । कुनै महिना यस्तो नहोला, जतिखेर शिक्षा मन्त्रालयका पदाधिकारीहरू विदेश नपसेका । आखिर विदेशीले दिएकै पैसाबाट मोज गरे पनि स्वदेशी शिक्षा गुणस्तरीय नबन्दा लाज लाग्नुपर्ने हो । तर त्यस्तो भएको छैन । काठमाडौंको केन्द्रमा रहेका ठूला विद्यालयहरू बाहिरबाट हेर्दा भव्य देखिए पनि तिनको भित्री खोक्रोपनले गिज्याइरहेको छ । सटर खोलेर दाम कमाएका दर्जनौ विद्यालयको हालत पनि कमजोर देख्दा रकमको अभावमा गुणस्तरीय शिक्षा दिन गाह्रोपर्ने प्रधानाध्यापकका कुरा झुठो सावित गरिदिएको छ । विद्यालय शिक्षाका यी दुर्दशा देशको भविष्यमाथि नै खेलवाड गरिरहेछन् भन्दा फरक पर्दैन । यदि यही नियति सरकारी विद्यालयहरूले भोगिरहने हो भने दस वर्षभित्र यिनको अवशान अवश्यम्भावी छ । होइन आजैदेखि सोच्ने र सुधारका लागि कदम चाल्ने हो भने फेरि यसले दस वर्षभित्रै निजी विद्यालय विस्थापन गर्न सक्ने तागत बोकेर आउनेछ । के के हुन् त मूल समस्या ?

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: ई-कान्तिपुर

-डा. मनप्रसाद वाग्ले

“विद्यालय पुनर्संरचनाको प्रस्तावले एसएलसीलाई क्षेत्रीय स्तरमा र १२ कक्षालाई अहिलेको एसएलसी जस्तो राष्ट्रिय परीक्षाको रुपमा लिने प्रावधान गरेको छ ।”

यस वर्षको एसएलसी परीक्षाको अन्तसँगै ७८ वर्ष लामो इतिहास बोकेको राष्ट्रिय एसएलसी परीक्षाको आयु अब एक वर्ष मात्र बाँकी छ । एसएलसीलाई नेपालमा सबैभन्दा बढी महत्त्व दिइएको परीक्षाका रूपमा लिइन्छ । पहाडी ग्रामीण भेग देखि तराई भेगसम्म एसएलसी एउटा यस्तो मापन विन्दु बनेको छ, जसलाई आधार बनाएर व्यक्तिको पहिचान गरिन्छ । बजारमा जागिर खोज्न होस् वा केटीहरूको विवाहको न्यूनतम योग्यता होस्, एसएलसी उत्तीर्ण भए वा नभएको कुरा बढी चासोको विषय बन्छ । सरकारी जागिरमा राजपत्र अनङ्कति द्वितीय श्रेणीको पद वा प्राथमिक तहको शिक्षकको न्यूनतम योग्यता नै एसएलसी उत्तीर्ण राखिएको छ । घरको आर्थिक अवस्थामा सहयोग गर्नुपर्ने कैयौं युवा एसएलसी उत्तीर्ण गरे लगत्तै खरदार पदमा लोकसेवा दिने तयारी गर्छन् । एसएलसी पनि गर्न नसकी पियन पदमा हल्लिनु पर्ने बाध्यतामा हजारौं युवा परेका छन् । यसरी एसएलसी एउटा यस्तो सन्दर्भ विन्दु बनेको छ, जसबाट जीवनका विभिन्न पाटोमा प्रभाव पर्न गएको छ ।

(more…)

Read Full Post »

स्रोत: ई-कान्तिपुर

–डा. सुरेशराज शर्मा

शिक्षा क्षेत्रमा लाग्नेहरूले सिक्नैपर्ने र अरूलाई पनि सिकाउनै पर्ने केही कुरा छन् । जस्तैः बालक पन्ध्र वर्ष नपुगुन्जेल उसलाई जबरजस्ती शारीरिक श्रम पर्ने काममा लगाउनु हुँदैन, घरमा बाबुआमाका काममा सामान्य रूपले सघाउने सम्मको काममा चाहिँ लगाउन सकिन्छ ।

६ वर्षको विद्यार्थी १ कक्षामा पढ्न थाल्यो भने ८ कक्षा पूरा गर्दा १४-१५ वर्षको हुन्छ । तसर्थ कक्षा ८ सम्म अनिवार्य शिक्षा हुनुपर्छ । बढी परीक्षा लिई फेल गर्ने शिक्षा भन्दा विद्यार्थीलाई पढाइमा लगाउन नसक्ने शिक्षक पहिले फेल भई उसको जागिर गुम्छ भनी मिहिनेत गर्न लगाउने व्यवस्था हुनुपर्छ । त्यसो गर्न निजीले सक्ने तर सामुदायिक विद्यालयहरूले किन नसक्ने ? यसतर्फ गम्भीर भई सोच्नुपर्छ ।

(more…)

Read Full Post »